قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی در مرحلۀ تعیین کیفر؛ مطالعۀ تطبیقی در نظام قضایی ایران، آلمان و امریکا

قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی از برخورد نظام جرم‌انگاری و هنجارهای اجتماعی شکل می‌گیرد. بر اساس این رویکرد، چنانچه از یک سو عملی جرم‌انگاری شده‌ باشد و از سوی دیگر، ارتکاب این رفتار با هنجارهای فرهنگیِ گروهی خاص سازگار باشد، استناد متهم به باورهای فرهنگی در مراحل مختلف فرایند کیفری موجب شکل‌گیری مفهومی می‌‌گردد که از آن به قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی یاد می‌شود. این تحقیق با بهره‌گیری از الگوهای کیفی و با استفاده از روش نمونه‌پژوهی، در تلاش است تا تأثیر متغیر قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی بر تعیین کیفر را در سه نظام حقوقی ایران، آلمان و امریکا بررسی نماید. یافته‌های این پژوهش نشان می‌دهد در نظام کیفری ایران، امکان استناد به قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی در مرحلۀ تعیین کیفر در مجازات‌های مستوجب حد و قصاص وجود ندارد و بازتاب اثربخشی استناد به هنجارهای فرهنگی در تعیین کیفر تنها در مجازات‌های تعزیری مشاهده می‌شود. رویکرد کنونی نظام حقوقی آلمان در پذیرش قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی و اثربخشی آن بر تعیین کیفر، محدودیت‌هایی در اِعمال این دفاع درنظر گرفته است. در نظام عدالت کیفری امریکا نیز توجه افراطی به قابلیت استناد به هنجارهای فرهنگی موجب پذیرش آن در مراحل مختلف فرایند کیفری شده است. گرچه سه کشور مورد مطالعه نمایندۀ سه نظام حقوقی مختلف (اسلامی، رومی-ژرمنی و کامن‌لا) هستند، اما در هر سه نظام، تأثیر متغیر استناد به هنجارهای فرهنگی در مرحلۀ تعیین کیفر عموماً منجر به اتخاذ حداقل مجازات قانونی در رویه می‌شود که البته در نظام حقوقی ایران، این موضوع اختصاص به مجازات‌های تعزیری دارد.